In 2021 heeft Bibliotheek Hasselt Limburg een bijzondere Hasseltse boekband gekocht van een antiquariaatsboekhandelaar.
MISSAAL MET ZILVERBESLAG VAN DE HASSELTSE ZILVERSMID JACQUES VINCKENBOSCH
MISSAAL
De boekband omvat een missaal dat in 1817 gedrukt werd door de Antwerpse drukkerij en uitgeverij Plantin-Moretus. Een missaal of misboek is een boek dat de teksten van alle rooms-katholieke missen van het kerkelijk jaar bevat. Een missaal werd dagelijks bij de eredienst gebruikt en werd daarom degelijk en vaak ook fraai ingebonden. Het aangekochte missaal is hiervan een mooi voorbeeld. Het kreeg een band van houten platten die overtrokken werden met rood geverfd leder dat met zilver- en goudstempeling versierd werd in de empirestijl.
KLAMPSLUITINGEN EN MIDDENSTUK
Wat deze band bijzonder én Hasselts maakt zijn de beide klampsluitingen en het middenstuk op het achterplat, die alle in zilver zijn uitgevoerd. Ze zijn het werk van de Hasseltse zilversmid Jacques Vinckenbosch. De beide klampsluitingen dragen drie kleine zilvermerken: een keurkamermerk, een gehaltemerk en een meesterteken. Dit laatste bevat de letters JV boven een vogeltje en maakt het mogelijk Jacques Vinckenbosch als de zilversmid te herkennen. Het keurkamermerk is een gehelmd Minervahoofd in profiel en het gehaltemerk is een Janushoofd met het getal 2. Beide laatste merken werden pas vanaf 1 maart 1832 gebruikt. Hieruit kunnen we besluiten dat Jacques Vinckenbosch pas na die datum aan het werk is geweest.
Het middenstuk op het achterplat draagt de beeltenis van een vrouwelijke heilige met in de rechterhand een tang en in de linkerhand een palmtak. Deze attributen, maar ook de begeleidende tekst ‘ST APOLONIA O P N’ identificeren haar als Sint-Apollonia. Zij wordt aanroepen bij tandpijn en is ook de beschermheilige van de tandartsen en tandtechnici. Opvallend is dat dit middenstuk niet op het voorplat, maar op het achterplat bevestigd is. Op het voorplat lijkt er nooit een middenstuk geweest te zijn, want nagelgaatjes ontbreken.
JACQUES VINCKENBOSCH
Jacques Vinckenbosch, in 1798 geboren in Hasselt, kreeg een opleiding als goud- en zilversmid en liet zijn meestermerk reeds rond 1816 registreren. Hij had een winkel en atelier in het huis ‘Den Yseren Hoedt’ in de Demerstraat in Hasselt. Hij werkte veel voor kerkelijke instellingen en was succesvol. Meerdere goud- en zilversmidsgasten en goudpoliersters werkten in zijn atelier. Hij bleef zeker tot 1860 werkzaam en zijn atelier werd in 1861 overgenomen door Leonard Philippen. Hij stierf in 1876.
ZONHOVENS MISSAAL
Opmerkelijk is dat de Sint-Quintinuskerk in Zonhoven een identiek missaal uit 1817 met een identieke band in empirestijl bezit. Ook dit missaal heeft Jacques Vinckenbosch van zilverbeslag voorzien. De uitvoering is rijkelijker dan de band van Bibliotheek Hasselt Limburg: de klampsluitingen zijn uitgebreider versierd, er zijn vier hoekstukken, op het voorplat is een middenstuk met Sint-Quintinus en op het achterplat een middenstuk met Onze-Lieve-Vrouw met Kind. De kerkfabriek van Sint-Quintinus in Zonhoven heeft duidelijk meer geld uitgegeven om haar missaal te versieren.
ONBEKENDE EIGENAAR
Wie de eigenaar van het missaal geweest is, kunnen we voorlopig niet achterhalen. Er zijn geen eigendomsmerken terug te vinden in het missaal. Onze enige aanwijzing is de afbeelding van Sint-Apollonia. Mogelijk werd het missaal gebruikt in een kerk of een kapel toegewijd aan deze heilige. Dit moet ergens in het bisdom Luik geweest zijn, want in het missaal zijn na 1817 nog enkele misteksten uit dit bisdom ingekleefd.
WERELDREIS
Het missaal is uiteindelijk van eigenaar veranderd en heeft sindsdien een wereldreis gemaakt. Het Hasselts stadsmuseum tipte Bibliotheek Hasselt Limburg over het bestaan van dit missaal. Een bekende Amsterdamse antiekhandelaar, die ook in Johannesburg gevestigd is, bood het op internet te koop aan. Hij had het missaal naar Johannesburg overgebracht, waar het bijna door een Chinese dame meegenomen was. Zij had reeds meerdere bijbels en missalen gekocht als relatiegeschenk voor christelijke musea in China en voor de bisschop van Shanghai, maar liet het missaal voorlopig liggen. Bibliotheek Hasselt Limburg nam contact op met Johannesburg en na de aankoop stuurde de antiekhandelaar het missaal terug naar Europa, waar het uiteindelijk in onze Collectie Oude Drukken en Handschriften terechtgekomen is.
Ontdek nog meer materialen uit de Erfgoed collectie met de rubriek Dienst Erfgoed Pakt uit.